Opis
Od momentu publikacji napisanej przez mnie monografii Nowego Kramska minęło wiele lat. Biorąc pod uwagę upływ czasu i dokonania badawcze kilku już pokoleń historyków, doszedłem do wniosku, iż czas wrócić do tematu. Kilkudziesięcioletnie badania naukowe pozwoliły na poszerzenie naszej wiedzy o życiu i dziejach nowokramskiej społeczności. Pojawiły się nowe, dotąd nieznane źródła do historii mieszkańców wsi, odnalazły się także przekazy niegdyś zaginione. Opublikowano materiały archiwalne, wcześniej z różnych względów niedostępne szerszemu odbiorcy. W Polsce, po 1989 roku nastąpiły doniosłe i niezwykle istotne zmiany w dziedzinie ustrojowej, skutkujące przeobrażeniami w obszarze polityki, kultury i życia społecznego. Na wiele zjawisk, zdarzeń i dokonań z perspektywy lat patrzymy odmiennie. Wymagają one analizy, oceny, a niekiedy ponownego, wnikliwego spojrzenia. Powyższe czynniki wpłynęły na decyzję przypomnienia i wzbogacenia, w ramach prezentowanego wydawnictwa, historycznego obrazu dziejów Nowego Kramska i sąsiednich miejscowości.
Nowe Kramsko interesowało i intrygowało badaczy już w XIX wieku. Społeczności wsi towarzyszyła niezwykła, można rzec, legendarna atmosfera, będąca świadectwem kultywowania polskich tradycji w trudnych warunkach niemieckiej dominacji. Leon Plater w Opisaniu historyczno-statystycznym Wielkiego Księstwa Poznańskiego stwierdził:
„Mieszkańcy Kramska nowego lubo nad samą granicą Niemiecką położonego są wszyscy Polacy i nie tylko mówią czysto po polsku, ale wyrażają się lepiej niż zwykli włościanie, nie używają zamiany głoski a na o jak to czynią w całej Wielkopolsce. Podług podania ma to pochodzić ztąd, że za czasów prześladowań religijnych panowie Polscy założyli tu dla siebie osadę z której się łatwo za granice schronić byli mogli. Tę osadę w czasach spokojniejszych mieli rozdarować dworskim, swoim, który nawykli do lepszej wymowy, następcom swoim je przekazali w dziedzictwie”.
[…] Proponowana czytelnikowi edycja pt. Z dziejów Nowego Kramska. Źródła i szkice historyczne, stanowi swoistą kontynuację dotychczasowych dokonań badawczych lubuskiej historiografii. Pracę tworzą dwie odrębne, zamknięte części. Pierwszą stanowią artykuły związanych z historią wsi w ciągu kilkunastu wieków. Składają się na nią szkice poświęcone rycerzom, właścicielom średniowiecznej osady (K. Benyskiewicz), spektakularnym XVIII-wiecznym konfliktom oraz zmaganiom o zachowanie polskiej mowy i tradycji w XIX i XX stuleciu (J. Benyskiewicz). W tej części prezentuję również postacie wybitnych kramszczan. Chodzi o ludzi utalentowanych, jak i wyróżniających się odwagą osobistą, których losy splotły się z dziejami Nowego Kramska i Babimojszczyzy (artykuły o Marii Zientarze‑Malewskiej i Janie Cichym). Tu także znalazły swe miejsce rozważania Wioletty Malinowskiej, związane z folklorem i obyczajami mieszkańców Nowego Kramska. Jest to próba nawiązania do pionierskich dokonań Marii Zientary-Malewskiej i Wiesława Sautera.
[…] Drugi, szczególnie istotny z badawczego punktu widzenia, element książki zawiera cenne, niepublikowane dotąd materiały źródłowe. Chodzi o wspomnienia nauczyciela Józefa Piątkowskiego, który w Nowym Kramsku pracował w latach 1878-1895 oraz spisaną przez księdza Ignacego Karolewskiego powojenną Kronikę parafii Nowe Kramsko.
Prezentowany tom, z założenia, nie ma charakteru jednorodnej publikacji, nie aspiruje też do miana monografii. Jest raczej próbą wzbogacenia i spopularyzowania wiedzy o wsi i jej mieszkańcach. Dzięki edycjom źródłowym dostarcza bogatego materiału do dalszych badań historycznych. Mam nadzieję, że niniejsze wydawnictwo będzie kolejną „cegiełką” w procesie rekonstrukcji przeszłości i, w skromnym choćby zakresie, przyczyni się do poszerzenia naszych wiadomości o historii regionu.
