Opis
Upływające w 2009 roku dwie rocznice, zakończenia trwania Polski międzywojennej oraz dwudziestolecia istnienia III Rzeczypospolitej, stwarzają naszym zdaniem niepowtarzalną okazję do pierwszych porównań obydwu dwudziestoleci polskiej niepodległości – z lat 1918-1939 i 1989-2009. Wspomniane rocznice prowokują do postawienia pytania: jak Polacy wykorzystali – oczywiście w bardzo różnych wymiarach – pierwszą i drugą dekadę. Zdajemy sobie sprawę, że w perspektywie historycznej obie analizowane w naszej publikacji epoki są bardzo różne. Czasy II RP to etap zamknięty, zakończony wojną światową i podlegający już od wielu lat intensywnym badaniom. Do przełomu 1989 roku badania te na terenie PRL podlegały znanym ograniczeniom ideologicznym i cenzuralnym, choć z biegiem czasu gorset ten ulegał istotnemu rozluźnieniu. Natomiast prace historyczne prowadzone na emigracji oraz w kraju po 1989 roku toczyły się w warunkach formalnej wolności słowa i badań. Te warunki w znacznej części (poza pełnym dostępem do źródeł, pozostających np. w archiwach poradzieckich, materiałach służb specjalnych itp.) w oczywisty sposób są spełnione w odniesieniu do badań nad historią i współczesnością wolnej, „bezprzymiotnikowej” III Rzeczypospolitej. Opis rzeczywistości będącej przedmiotem zainteresowań specjalistów historii najnowszej, politologów i socjologów stwarza jednak innego rodzaju zagrożenia i problemy. Współczesne zjawiska społeczno-gospodarcze i polityczne zmieniają się dynamicznie na naszych oczach. Naukowcy nie mają do nich takiego czasowego dystansu, jak do wydarzeń sprzed II wojny świtowej. Jednocześnie kulisy wielu znanych publicznie sytuacji pozostają nieznane lub niewyjaśnione. Przykładem mogą być kontrowersje faktograficzne wokół okoliczności wprowadzenia stanu wojennego, okrągłego stołu, niekończące się spory lustracyjne itp. Nie zwalnia to naukowców od analizowania ostatniego dwudziestolecia, wpływającego w sposób bezpośredni na dzień dzisiejszy. Interesującym, naszym zdaniem, punktem odniesienia dla takich rozważań jest, jak wspomniano, okres II RP, przy wszystkich różnicach historycznych. Zapewne z perspektywy kolejnych lat porównania tego rodzaju będą głębsze i pełniejsze, ale współczesne pokolenie badaczy ma prawo i obowiązek już teraz zabierać głos, prezentować wyniki swoich aktualnych prac i przemyśleń. Dlatego zaprosiliśmy szerokie grono polskich naukowców do stworzenia w miarę reprezentatywnego wyboru studiów na temat obu polskich niepodległości w XX i XXI wieku, a także rozdzielającego je okresu Polski Ludowej.
