Opis
O obliczu szkoły w dużej mierze decydują pracujący tam nauczyciele. Konstrukcja psychiczna, doświadczenie życiowe, poglądy, system wartości, zainteresowania, upodobania oraz wiele innych czynników ma wpływ na jakość wykonywanej przez nich pracy pedagogicznej. Wykształcenie i nabywana praktyka często nie wystarczają, jak to jest w większości profesji, do osiągnięcia sukcesu zawodowego. Jest to zawód wyjątkowy, którego sens polega na towarzyszeniu w życiu innych i przez to wpływaniu na ich rozwój. Od tej grupy zawodowej oczekuje się specjalnych predyspozycji, określanych mianem „powołania”, „talentu pedagogicznego”, a nawet „iskry Bożej”. Nauczyciele też, jak żadna inna grupa zawodowa, wpływali na dokonujące się w kraju przemiany społeczne. Dlatego ze względu na swą liczebność oraz tkwiące w tym środowisku możliwości nauczyciele zasługują na szczególne zainteresowanie badawcze.
To od potencjału, jaki niesie z sobą nauczyciel zależy, czy cele i zadania, jakie stawia sobie szkoła jako placówka dydaktyczno-wychowawcza, zostaną zrealizowane. Czy będzie miał pozytywny wpływ na młodzież, albo czy w ogóle jego osoba będzie miała znaczenie w tym procesie. Kariera szkolna młodych ludzi w znacznym stopniu zależy od nauczycieli, na ile potrafią oni dotrzeć do każdego ze swoich uczniów, na ile placówka i oni są w stanie sprostać potrzebom rozwijającego się człowieka. Nauczyciele to ogromna rzesza ludzi i tylko część z nich ma predyspozycje, by zostać wychowawcami młodzieży. Należą do nich ci, którzy chcą poznać i zrozumieć swoich wychowanków, którzy chcieliby odegrać w ich życiu pozytywną rolę. „Zawsze – jak pisała Maria Grzegorzewska – jeśli ta praca jest dobrze spełniana, zostaje w niej nasz ślad współdziałania w rozwoju – bierzemy w tym czynny udział – jesteśmy ludźmi w dziejach”. Ważne jest też, czy są skłonni działać na rzecz środowiska, z którego wywodzą się ich uczniowie. Swój zawód traktują nie tylko jako sposób zarabiania na życie, ale dostrzegają w nim wiele możliwości kreowania rzeczywistości.
To poprzez osobę nauczyciela do ucznia dociera większość bodźców, które mają mu pomóc w rozwoju i zrozumieniu otaczającego świata, w tym wartości, które chce się w nim ukształtować. To, w jakim stopniu nauczyciel jest w stanie zaświadczyć potrzebę życia zgodnego z tymi wartościami, jest dla młodych ludzi w dużym stopniu weryfikatorem sensu uznawanych wartości. Młodzi ludzie potrzebują wzorców, poszukują osób, które staną się dla nich osobami znaczącymi. Nauczyciele mają wiele atutów, by spełnić w ich życiu taką rolę, oczywiście jeżeli przyjmą aktywną postawę opartą na potrzebach swoich wychowanków, a nie na wyobrażeniach i stereotypach, w których tkwią nierzadko w dobrej wierze.
[…] Prezentowana praca oparta jest na wywiadach przeprowadzonych z trzema pokoleniami nauczycieli. Pierwsze pokolenie to seniorzy, którzy skończyli karierę zawodową, zbliżają się lub już są w okresie starości i z tej perspektywy oceniają wydarzenia, które ich spotkały oraz ich wpływ na koleje swojego życia osobistego i zawodowego. Jest to ostania okazja ze względów demograficznych, by móc zebrać od nich relacje dotyczące biegu ich życia. Nauczycieli z „wojennego pokolenia” wkrótce zabraknie i jeżeli o problemy dotychczas pomijane nie zapytamy teraz – to te możliwości przepadną bezpowrotnie. Kolejną grupą nauczycieli, z którymi zostały przeprowadzone wywiady, stanowią pedagodzy średniego pokolenia, którzy są u szczytu swej kariery zawodowej. Pracując w okresie przemian ustrojowych, mają wyjątkową perspektywę do porównań zmieniających się uwarunkowań ich pracy i życia osobistego. Ostatnia przebadana grupa nauczycieli to adepci tego zwodu, którzy w ostatnich latach podjęli pracę pedagogiczną. Ich dorosłe życie przebiegało w demokratycznej Polsce i z tej perspektywy, bez udziału w wielu historycznych wydarzeniach, których doświadczyły poprzednie pokolenia nauczycieli, mogą przedstawić swoją ocenę czynników modelujących ich życie osobiste i karierę zawodową.
