Opis
W niniejszej książce staram się wyeksponować te aspekty twórczości Marii Ossowskiej, które do tej pory były niedoceniane a mają poważny udział w ostatecznym kształcie jej poglądów. Mam tu na myśli wpływ wyników badań z zakresu semantyki oraz nauki o nauce, które stanowią fundament jej metodologii i odegrały pierwszorzędną rolę w formułowaniu programu nauki o moralności.
Konsekwentnie podtrzymywane przez uczoną przekonanie o możliwości unaukowienia etyki każe zastanowić się nad tym, czy cała jej twórczość nie była podporządkowana właśnie temu wyzwaniu. Wydaje się, że program nauki o moralności pełnił co najmniej dwojaką funkcję: po pierwsze, miał stanowić wprowadzenie teoretyczne i metodologiczne, miał być zespołem naukowych środków możliwych do zastosowania wobec etyki normatywnej, służył jako droga i warunek do unaukowienia etyki; po drugie, miał przyczynić się do utrwalenia odrębności dyscyplin naukowych badających moralność. Dlatego ani psychologia moralności, ani socjologia moralności nie miały być ograniczone do roli podzespołu ogólnej psychologii czy socjologii, ani uchodzić za spadkobierców całości dorobku uczonej. W związku z tym należy zakwestionować wszelkie próby „zawłaszczania” spuścizny naukowej Ossowskiej przez socjologów moralności, a głównie traktowanie za wiodące w jej dorobku naukowym zainteresowanie moralnością prospołeczną. Wydaje się, że należy cały czas mieć na uwadze fakt, że punktem wyjścia była dla uczonej nauka o moralności, a nie socjologia moralności. Należy podważyć również te opinie, które określają jej teorię moralności jako socjologizację etyki czy wręcz formułują zarzuty popełniania błędu socjologizmu w uzasadnianiu ocen. Mam tu na myśli jej wyraźne preferencje perfekcjonistyczne oraz wytrwale głoszoną dyrektywę swobodnego rozwoju osobowości każdego indywiduum.
Struktura rozprawy odzwierciedla kierunek i metody poszukiwań uczonej oraz ich rezultaty. Biografia naukowa Marii Ossowskiej stanowi punkt wyjścia powyższych rozważań ze względu na inspiracje naukowe i antropologiczne wątki w jej twórczości. Podstawą teorii moralności stają się semantyczne i naukoznawcze badania uczonej, które wprowadzają nie tylko systematyzację pojęć, ale przede wszystkim poprzez analizę semantyczną pozwalają na rozstrzygnięcia definicyjne. W projekcie nauki o moralności odnajdujemy propozycję jedności przedmiotu, wielości metod i postulat unaukowienia etyki jako konsekwencji zadań postawionych przed nauką o moralności. Koncentracja uczonej na przedmiocie nauki o moralności i zastosowane przez nią kryteria pozwala na przejście od historycznych sporów w zakresie oceny i normy do własności przedmiotu podlegającego ocenie moralnej. Szczególną wagę należy przypisać tu koncepcji hybrydowego charakteru ocen moralnych, zagadnieniu prawdziwości ocen i możliwości ich uzasadniania. Problem pojęcia moralności zostaje tu rozszerzony poprzez wskazanie na integralność z innymi dziedzinami kultury. Próbą przezwyciężenia trudności z definiowaniem moralności staje się propozycja wyjścia poza analizę ocen i norm moralnych i objęcia badaniami psychologii moralności, socjologii moralności i antropologii kulturowej. Następuje istotny zwrot w kierunku poszukiwania odpowiedzi na pytanie: czym jest podmiotowość człowieka. Etyka unaukowiona zyskuje charakter systemów etycznych, które określa Ossowska poprzez charakterystykę modeli etycznych. Poglądy aksjologiczno-normatywne badaczki kształtują się wokół dyrektywy człowieka godnego szacunku, która znajdzie swoje odzwierciedlenie w postulacie realizacji postawy godnościowej, uzasadnianej przede wszystkim respektowaniem prawa do rozwoju własnej osobowości. Zwieńczeniem problemu unaukowienia etyki staje się zagadnienie obecności i przenikania etosu oraz wzorów osobowych w dziedzinę moralności i etyki. Kategoria etosu zyskuje zatem charakter aksjonormatywny.
