Opis
Pogranicza kultur i narodów jest siódmym tomem stanowiącym kontynuację serii wydawniczej ukazującej się – w cyklu dwuletnim – od trzynastu lat. Dotychczasowy dorobek serii upoważnia do następujących wniosków. Po pierwsze, transgraniczność (rozumiana jako kategoria tych procesów i zjawisk, które występują na styku odmiennych – kulturowo, etnicznie czy religijnie – zbiorowości) skutkuje wielością obszarów tematycznych poddawanych analizie teoretycznej i empirycznej. Upraszczając można wyróżnić dwie kategorie tych obszarów. Pierwsza to realia społeczne i ekonomiczne pogranicza, w tym zjawiska i procesy dziejące się tylko na pograniczu i nie występujące nigdzie indziej. Najczęściej w tej kategorii są omawiane: pozytywne i negatywne konsekwencje sąsiadowania odmiennych zbiorowości, zinstytucjonalizowane i nieformalne postaci współpracy transgranicznej, patologie, procesy marginalizacji. Drugą kategorię stanowią wymiary symboliczne styku odmiennych zbiorowości. W tym ujęciu obszarami tematycznymi są: przenikanie się kultur, obyczajów i tradycji; tworzenie się zbiorowości ponad granicami lub mimo granic; problematyka związana z tożsamością narodową, regionalną, kulturalną, religijną, etniczną. Analiza zjawisk i procesów transgranicznych wymaga uwzględnienia szerszego kontekstu zmian społecznych. W dotychczasowych tomach kontekst ten stanowiły najczęściej przemiany transformacyjne związane z urynkowieniem gospodarki oraz akcesja Polski do Unii Europejskiej. Oczywistym kontekstem prezentacji danych empirycznych, jak i koncepcji je wyjaśniających były teorie społeczeństwa i kultury.
Po drugie, ukazujące się cyklicznie tomy Transgraniczności stanowią swoiste forum dyskusyjne skupione wokół problemów, będących przedmiotem socjologii pogranicza. Problematyka każdego tomu znajduje odzwierciedlenie w następnych, w których podejmowane analizy teoretyczne i empiryczne nierzadko weryfikują zastane, bądź tworzą nowe perspektywy poznawcze oraz redefiniują podstawowe pojęcia: granica, pogranicze, transgraniczność. W zasadzie każda z powstałych monografii zawiera odwołania do poprzednich wydań; stanowi kontynuację poprzedniej, także przez obecność autorów, których nazwiska powtarzają się w kolejnych opracowaniach. Tradycją stało się, że w każdym tomie znajdują się zarówno artykuły teoretyczne, jak i prezentujące wyniki badań empirycznych.
Rozważania teoretyczne i metodologiczne nie tylko podejmują kwestie definicyjne, określają status ontologiczny i epistemologiczny granicy czy pogranicza, ustalają aparaturę pojęciową subdyscypliny jaką jest socjologia pogranicza. Wskazują też niedomogi teoretyczne i metodologiczne w analizach zjawisk i procesów występujących na pograniczach oraz wypracowują założenia teoretyczno-metodologiczne dla bieżących i przyszłych (porównawczych) badań. W rezultacie socjologia pogranicza nie tylko opisuje zjawiska czy procesy będące efektem wzajemnych oddziaływań sąsiadujących społeczeństw, które różnią się gospodarczo, społecznie i kulturowo. Analizuje też pogranicze w wymiarze symbolicznym oraz stwarza możliwość uchwycenia istoty zmian społecznych. Obszary przygraniczne „skupiają jak w soczewce” bogactwo dokonujących się we współczesnym świecie przeobrażeń. Koncentracja na problemach w wymiarze lokalnym daje możliwość wyraźniejszego widzenia tego co dzieje się poza peryferiami.
Mamy nadzieję, że niniejszy tom stanie się istotnym przyczynkiem w trwającej od trzynastu lat dyskusji. Jego zawartość – mniej zróżnicowana niż do tej pory bywało – wyraźnie wykracza poza naszkicowany wyżej schemat. W tomie brakuje na przykład rozważań teoretyczno-metodologicznych dotyczących istoty i funkcji granicy/pogranicza. Kontekstem rozważań dotyczących pogranicza kultur i narodów są uwarunkowania polityczne i historyczne skutkujące „przesunięciem granic” oraz wymuszonymi (ale też dobrowolnymi) migracjami. Opisywane w tym kontekście problemy wysiedleń (migracji), tożsamości narodowej, etnicznej i regionalnej oraz wielokulturowości przewijają się w większości tekstów.
[Fragment Wprowadzenia]
