Opis
Książka jest próbą skonfrontowania przemyśleń i wniosków zawartych w poprzedniej publikacji autorki pt. Obraz stosunków językowych polsko-niemieckich w syntezach historycznojęzykowych (2011) z materiałem historycznojęzykowym. Stanowi wypełnienie postulatu, aby sądy i poglądy zestawiać z dokumentacją i tym samym sprawdzać ich prawdziwość. W poprzedniej pracy odtworzono funkcjonujące w dwudziestym wieku koncepcje stosunków polsko-niemieckich w pracach syntetycznych wybitnych przedstawicieli polonistycznego językoznawstwa: Aleksandra Brucknera (1906), Tadeusza Lehra-Spławińskiego (1947), Zenona Klemensiewicza (1961, 1965, 1972), Stanisława Rosponda (1959) i Bogdana Walczaka (1995). Przegląd opracowań ujawnił, że przedstawione w nich obrazy kontaktów językowych polsko-niemieckich mają wyraziste cechy nie tylko poprzez prezentowane treści teoretyczno-poznawcze, ale także interpretacyjne. Dostrzeżono związek sposobu interpretacji tych kontaktów z dominującymi w danym momencie ideami poznawczymi oraz postawą historiozoficzną twórców syntez. Podstawową właściwością tych interpretacji było podtrzymywanie i wspieranie zdolności do przetrwania wspólnoty komunikatywnej Polaków, co wiąże się z definiowaniem i demonstrowaniem patriotyzmu w opozycji do wroga. Toteż w pracach tych przeważają opisy, które wykazują etniczne, językowe konflikty polsko-niemieckie i podkreślają postawy antagonistyczne. Nowsze opracowania Bogdana Walczaka (1995), Haliny Wiśniewskiej (2009), Stanisława Borawskiego (2000) i Stanisława Dubisza (2002) cechuje przywiązywanie mniejszej wagi do aspektów symbolicznych, a treści pedagogiczno-narodowe ulegają wytonowaniu. Również autorka niniejszej pracy dostrzega konieczność przewartościowań w tej materii. Refleksje te wpłynęły na wybór materiału językowego, który stanowi dwujęzyczna – polsko-niemiecka – Księga protokołów sądu wójtowskiego miasta Opola z lat 1698-1721 wydana przez Stanisława Borawskiego, Astrid Dormann-Sellinghoff i Ilpo Tapani Piirainena w 2002 roku. Dokument ten powstał w mieście wieloetnicznym w okresie panowania Habsburgów, a więc w czasach jeszcze względnej swobody językowej mieszkańców Śląska. Celem pracy jest zbadanie przejawów funkcjonowania komunikatywnego wspólnoty miejskiej niejednorodnej etnicznie z przewagą czynnika polskiego i niemieckiego. Mimo że zabytek był już przedmiotem badań historyków języka, dotychczas nie wykorzystano potencjału informacyjnego wynikającego z tego, że dwujęzyczny zbiór protokołów dzięki swej pragmatycznej i genologicznej jednolitości pozwala na wysunięcie wniosków uwzględniających konfrontację materiałów w pełni sobie odpowiadających. Porównanie to umożliwiły uprzednie badania części polskojęzycznej zabytku zawarte w pracy Magdaleny Hawrysz pt. Język miejskiej wspólnoty Opola na przełomie XVII i XVIII wieku. Studium pragmalingwistyczne „Księgi wójtowskiej” wydanej w 2003 roku.
Teoretyczne podstawy w badaniu kontaktów językowych polsko-niemieckich zaczerpnięto z opracowań Stanisława Borawskiego: Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka polskiego (1995), Wprowadzenie do historii języka polskiego. Zagadnienia historiozoficzne (2000), Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka (2005).
