Opis
W 2006 r. w Instytucie Politologii Uniwersytetu Zielonogórskiego powstała inicjatywa przygotowania pracy zbiorowej, o charakterze interdyscyplinarnym, poświęconej Łemkom, Bojkom, Hucułom oraz Rusinom zakarpackim. Inicjatywa spotkała się z pozytywną reakcją środowisk naukowych zarówno w Polsce, jak i za granicą. Napłynęło wiele ciekawych artykułów, które zostały opublikowane w pracy zbiorowej, wydanej w 2007 r. przez Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera” w Legnicy […]. Ponieważ redaktorzy nie planowali jeszcze wówczas kolejnych publikacji tego cyklu, książka nie była sygnowana jako tom pierwszy.
Publikacja spotkała się z pozytywnym przyjęciem w środowisku naukowym, jak również wzbudziła zainteresowanie szerokiego grona czytelników. Instytut Politologii UZ zdecydował się na kontynuację wydawnictwa we współpracy z Zakładem Europy Wschodniej Instytutu Historii Akademii Pomorskiej w Słupsku. Ponownie napłynęło bardzo dużo artykułów. W 2009 r. ukazał się tom drugi, opublikowany nakładem Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Akademii Pomorskiej […]. Pozytywne przyjęcie książki i widoczne zapotrzebowanie na tego rodzaju publikacje spowodowało, że redaktorzy przygotowali kolejną pracę zbiorową. Tom trzeci ukazał się nakładem Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz Akademii Pomorskiej przy wsparciu ze strony Zjednoczenia Łemków, jednej z głównych organizacji łemkowskich w Polsce […]. Podobnie jak poprzednie tomy ten również spotkał się z pozytywnym przyjęciem. Redaktorzy podjęli zatem przygotowania do publikacji tomu czwartego, który ukazał się w 2012 r. nakładem Akademii Pomorskiej w Słupsku oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego4. Obecny, piąty tom jest efektem współpracy tych uczelni oraz Muzeum Ukraińskiej Kultury w Svidniku (Słowacja), będącego oddziałem Słowackiego Muzeum Narodowego.
Łemkowszczyzna, Bojkowszczyzna, Huculszczyzna oraz Zakarpacie to regiony peryferyjne Europy Środkowo-Wschodniej. Jednak dzieje tej górskiej krainy są ciekawe dla badaczy. Umożliwiają studium zjawiska wielokulturowości. Przez stulecia w bezpośrednim sąsiedztwie żyli w Karpatach przedstawiciele kilku narodów. Współżycie nie było wolne od konfliktów, lecz układało się na ogół zgodnie. Wzajemne relacje regulowały niepisane prawa ukształtowane przez pokolenia. Ich istota sprowadzała się z jednej strony do konsekwentnego podtrzymywania własnej tożsamości, a z drugiej poszanowania tożsamości innych. W przypadku powstania konfliktów precyzyjnie rozgraniczano „strefy wpływów”. Ustalonych granic nie wolno było przekraczać. Swoista „poprawność polityczna” górali karpackich bywała uciążliwa, lecz pozwalała na pokojową koegzystencję grup o bardzo różnym obliczu kulturowym.
Kiedy w mieście Kołomyja, uważanym za nieoficjalną stolicę Hucułów, w XIX w. powstało gimnazjum, kadra pedagogiczna musiała rozwiązać problem wzajemnych relacji w zróżnicowanym narodowo zespole uczniowskim. W trakcie przerw międzylekcyjnych ciągle dochodziło do bójek między gimnazjalistami narodowości polskiej i ukraińskiej. Dyrekcja doprowadziła zatem do założenia dwóch odrębnych dziedzińców – „ruskiego” oraz polskiego. W trakcie przerw uczniowie udawali się na „swój” teren i nie mieli ze sobą bezpośredniego kontaktu. W gimnazjum na długie lata zapanował spokój.
Uczniem gimnazjum w Kołomyi był m.in. Stanisław Vincenz (1888-1971), wybitny polski pisarz, a zarazem znawca i propagator Huculszczyzny. W swojej twórczości konsekwentnie popularyzował idee tolerancji oraz współdziałania ludzi różnych narodowości. Niejednokrotnie podkreślał, że źródła jego światopoglądu tkwią w latach młodości spędzonej na Huculszczyźnie. Często odwoływał się w swych dziełach do huculskiej mądrości ludowej. Przykład Stanisława Vincenza wskazuje, że historia, współczesność, kultura Hucułów, ale także Łemków, Bojków i Rusinów z Zakarpacia są warte zainteresowania i nawet intelektualiści niejednego mogą się od nich nauczyć.
