Opis
Ważnym wydarzeniem dla polskiego oświecenia była konfederacja barska. Towarzyszyła jej bogata literatura, która odzwierciedlała nastroje polskiej szlachty – dominowała poezja religijna i wojenna . Często łączono oba typy twórczości, korzystając bądź z metaforyki religijnej w tekstach o tematyce wojennej, bądź stosując terminologię i metaforykę z zakresu wojskowości do wyrażania uczuć konfesyjnych. Ogólna ocena literacka utworów z czasów ruchu barskiego jest niska. Twórcy liryków o charakterze wyznaniowym „nie potrafili utrzymać nastroju wzniosłej powagi wymaganej od poetyki takich gatunków religijnych, jak hymn, pieśń czy modlitwa”. Często tematyka owych tekstów odzwierciedlała także fanatyczną wręcz nienawiść do subiektywnie wyznaczanych wrogów narodu i Boga. Negatywne doświadczenia z lat 1768-1772 zaciążyły na dalszym rozwoju literatury oświeceniowej. Wyraźnie stroniono wówczas m.in. od poezji mówiącej o Bogu i problemach wiary. Co więcej, dużą popularność zyskiwali twórcy (np. Tomasz Kajetan Węgierski) programowo libertyńscy. Nie tylko ograniczenia formalne i pozbawione tolerancji treści wczesnooświeceniowych utworów religijnych były przyczyną braku kontynuacji tego typu twórczości przez pisarzy dojrzałego oświecenia. Wraz z pierwszym rozbiorem zmieniła się sytuacja polityczna w kraju. W Rzeczypospolitej nie doszło co prawda do rewolucji społecznej, coraz powszechniej utożsamiano jednak konserwatywny Kościół z zacofaniem i ostoją fanatyzmu . „Atmosfera intelektualna i obyczajowa czasów oświecenia nie sprzyjała […] refleksji metafizycznej oraz wgłębianiu się w sferę Transcendencji”. Pojawiały się oczywiście pojedyncze utwory poetyckie poświęcone Bogu. Jednak tylko u Karpińskiego i Kniaźnina można obserwować bogatszą twórczość religijną . Te zainteresowania wspomnianą liryką u obu poetów zdają się wyjątkowe w drugiej połowie XVIII wieku. Franciszek Karpiński, ubogi szlachcic z Pokucia, kształcony był w szkołach przyklasztornych. Zrezygnował jednak ze stanu duchownego i podjął pracę nauczyciela na dworach magnatów. W literackiej autobiografii pt. Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem pisze o religijnym wychowaniu i wpajaniu zasad moralnych przez rodziców . Tematyce religijnej twórca poświęcił dwa osobne cykle poetyckie: Psałterz Dawida (1786) oraz Pieśni nabożne (1792). Przyniosły mu one sławę wśród współczesnych i potomnych. Niektóre teksty poety właśnie z tego kręgu tematycznego, np. kolęda O narodzeniu Pańskim (inc. „Bóg się rodzi, moc truchleje”) czy modlitewna Pieśń poranna (inc. „Kiedy ranne wstają zorze”) oraz Pieśń wieczorna (inc. „Wszystkie nasze dzienne sprawy”), stały się bodaj najpopularniejszymi utworami, jakie napisano w czasach stanisławowskich.
